6. Sınıf – İşletim Sistemini Tanıyorum

1- İşletim Sistemleri

– Sizce işletim sistemi ne yapıyor olabilir?

İşletim sistemi yazılımları; bilgisayara ait tüm donanım ve yazılım kaynaklarını kullanarak, bilgisayarın yönetimini sağlayan, bilgisayar ve kullanıcı arasındaki ara yüz yazılımıdır. Bilgisayarların haricinde tabletlerin, cep telefonlarının, akıllı saatlerin, oyun konsollarının, çamaşır makinelerinin, dijital kronometrelerin de bir işletim sistemi vardır.

İşletim sistemi, bilgisayarın ya da yüklendiği cihazın açılmasını sağlayan işlemleri gerçekleştiren yazılımdır. İşletim sisteminin yüklü olduğu cihaz biçimlendirilirse işletim sistemine ulaşılamaz, dolayısıyla bilgisayar çalışmaz. Bu sebeple baştan işletim sistemi kurulumu yapılması gerekmektedir.

Bilgisayara yüklenen tüm programlar (oyunlar, ofis programları, görsel işleme programları…) işletim sistemi üzerine kurulmaktadır.

Neden Farklı İşletim Sistemleri Var?

Kullandığımız bilgisayarlar olsun diğer elektronik cihazlar olsun hepsinin kullanım amacı farklıdır. Bunların donanım özellikleri ve giriş-çıkış sistemleri de farklıdır. Dolayısıyla farklı işlemler için farklı işletim sistemleri kullanılmaktadır.

Örneğin Microsoft Windows işletim sistemi bilgisayarlara kurulurken bu işletim sistemini bir akıllı saate kuramayız. Onun yerine akllı saatler için, onun işlevlerini kontrol edecek kadar yeterliliğe sahip işletim sistemleri geliştirilmiştir.

– Bir cihaz için birden fazla farklı işletim sistemi uygun olabilir mi?

Kişisel bilgisayarlar için farklı işletim sistemleri tercih edilebilir. Bunlar windows ya da linux (pardus) olabilir. Burada önemli olan nokta, işletim sisteminin kurulduğu cihazdaki donanımları tanımasıdır. Eğer işletim sistemi bilgisayardaki bir donanımı tanıyamazsa o donanım düzgün çalışmayacaktır.

Pardus açık kaynak kodlu işletim sistemi olan Linux çekirdeği kullanılarak geliştirilmiş bir işletim sistemidir. TÜBİTAK tarafından geliştirilmiştir ve ilk yerli işletim sistemimizdir.

İşletim Sistemi Örnekleri

• Microsoft Windows: Microsoft firması tarafından geliştirilen işletim sistemidir. Ücretlidir. Açık kaynak kodlu değildir, yani kapalı kaynak kodludur.
• MacOS: Apple firmasının Mac bilgisayarları için geliştirdiği işletim sistemidir. Ücretsiz olarak Mac bilgisayarlara kurulabilmektedir. Temeli Darwin isimli açık kaynak kodlu bir işletim sistemine dayansa da esasen kapalı kodlu bir işletim sistemidir.
• Pardus: TÜBİTAK tarafından geliştirilmiş yerli işletim sistemimizdir. Açık kaynak kodludur ve Linux çekirdeği kullanılarak geliştirilmiştir. Ücretsiz olan Pardus işletim sistemi bilgisayar ve etkileşimli tahtalarda kullanılabilmektedir.
• Linux: Linux çekirdeğine dayalı açık kaynak kodlu bilgisayar işletim sistemidir. Ücretsizdir.
• Android: Google tarafında cep telefonları ve tabletler için geliştirilmiş işletim sistemidir. Açık kaynak kodlu olup ücretsiz bir işletim sistemidir.
• iOS: Apple firması tarafından iPhone telefonlar için geliştirdiği işletim sistemidir. Kapalı kaynak kodludur ve Apple firmasının kendi telefonları için ürettiği bu işletim sistemi ücretsizdir.
• HarmonyOS: Huawei firması tarafından otomobil, akıllı telefon, akıllı saat, bilgisayar, akıllı ev sistemi ve televizyon gibi işlemcisi olan tüm cihazlarda çalışabilen işletim sistemidir. Ücretsiz olup açık kaynak kodludur.
• watchOS: Apple firması tarafından kendi ürettiği akıllı saatleri için geliştirdiği ücretsiz ve kapalı kaynak kodlu bir işletim sistemidir.
• Wear OS: Google tarafından akllı saat ve giyilebilir teknolojiler için geliştirdiği Android tabanlı (açık kaynak kodlu) işletim sistemidir. Ücretsizdir.
• Tizen: Akıllı telefonlar, tabletler, araç içi bilgi sistemleri ve akıllı TV’ler için geliştirilen, açık kaynak kodlu, Linux tabanlı bir işletim sistemidir. Ücretsizdir.

İşletim sistemi hangi görevlerden sorumludur?

1. İşlem yönetimi: Gerek kullanıcının gerekse uygulamaların işlemlerini belli bir sıraya koyarak yerine getirilmesini sağlar. Hata durumlarını yönetir.
2. Bellek yönetimi: Bilgisayardaki depolama birimlerini yönetir. Belleğin (RAM) dolu ve boş kısımlarını kontrol ederek işlemler için gerekli belleği ayırır ve işlem bitince bu belleği boşaltır.
3. Donanımlar arası iletişim: Bilgisayar ile donanımlar arasındaki veri alışverişini denetler. Örneğin yazıcıdan çıktı almak istediğimizde ilgili veriyi yazıcıya gönderir.
4. Dosya yönetimi: Dosyaların ve klasörlerin saklanması, erişilmesi, korunması, paylaşılması görevleri işletim sisteminin temel işlevlerindendir.
5. Uygulama Yönetimi: Bilgisayarımıza kurulan programların çalışırken kullanacağı verilerin rastgele erişimli belleğe yerleştirilmesi ve böylelikle uygulamaların çalışmasını sağlar.

Arayüz

İşletim sistemleri kullanıcı arayüzüne sahiptir. Arayüz, kullandığımız elektronik cihazın kullanıcıya sunduğu ekrandır. Diğer tanımı ise elektronik cihazlardaki yazılımların kontrolü amacıyla kullanılan ortak yüzeylere verilen isimdir. Kullanıcı arayüzü cihaza göre ve işletim sistemine göre değişebilmektedir.

Yukarıdaki görselde Microsoft Windows, Linux ve Mac OS işletim sistemine ait örnek birer pencere görünümü yer almaktadır. Pencerelerdeki başlık çubuğunun, kapatma tuşlarının, klasör görünümlerinin farklı tasarımlarda ve konumlarda olduğunu görebiliriz.

Buradan da anlaşılacağı üzere farklı işletim sistemleri farklı arayüzler kullanmaktadır. Buna grafik arayüz denilmektedir. Bir de komut arayüzü vardır. Komut arayüzünde klasör görünümü ya da simgelere çift tıklama gibi bir durum söz konusu değildir. Adından da anlaşılacağı gibi işlemler komutlarla gerçekleştirilmektedir.

Örneğin grafik arayüzünde “Belgelerim” klasörünü çift tıklama ile açarken, komut arayüzünde klasöre gitmek için cd Belgelerim komutunu yazmamız gerekiyor.

---

2- İşletim Sistemi Karşılaştırma

– Bir bilgisayar alacak olsanız işletim sistemini neye göre seçerdiniz?

İşletim sistemi seçimi elektronik cihazın cinsine ve cihazı hangi amaçla kullanacağımıza bağlıdır. Aşağıdaki görseli inceleyelim:

Hangi İşletim Sistemini Seçmeliyim?

1. İşletim sistemi kategorileri cihaza göre değişir. Örneğin bazı cihazlara uygun sadece bir işletim sistemi mevcuttur.
2. Kullanmak istediğimiz yazılıma göre değişir. Bazı yazılımları her işletim sistemine yükleyemezsiniz ya da bazı işletim sisteminin her versiyonu o yazılımı yüklemeye uygun olmayabilir. Sistem gereksinimleri gibi açıklama başlıkları altında bunları bulmak mümkündür.
3. Aynı işletim sisteminin farklı sürümleri vardır. Kullanıcıların amaçlarına göre değişir. Ev ya da iş yeri kullanımına göre aynı işletim sisteminin farklı versiyonları olabilir.
4. Fiyatına göre değişir. İşletim sistemlerinden bazıları açık kaynak kodlu bazıları ise lisanslıdır. Açık kaynak kodlu işletim sistemleri genelde ücretsizdir.
   Örneğin; Linux işletim sistemi herkesin geliştirmesine ve kullanımına açık ücretsiz bir işletim sistemidir. Microsoft ürünleri açık kaynak kodlu değildir.
5. Arayüz kullanım kolaylığına göre değişir. Mesela komut arayüzü kullanan ya da grafik arayüzü kullananlar gibi.
6. Güvenlik ihtiyacına göre değişir. Bazı işletim sistemlerinde daha fazla güvenlik açığı olduğu için zararlı yazılımlardan daha çok etkilenebilir.
7. Donanım uyumuna göre değişir. Eğer kullanacağımız donanım belli ise işletim sisteminin o donanımı kullanmaya izin vermesi ve yeni ekleyeceğimiz donanımı hemen tanıması işletim sistemi seçiminde önemlidir.
8. Kullanacağımız programlar işletim sistemi seçiminde önemlidir. Açık kaynak kodlu bir işletim sistemi için bazı uygulamalar olmayabilir.
   Örneğin; Unity oyun motorunun kurulumu için işletim sistemi gereklilikleri aşağıdaki gibi belirtilmiştir.
   – Windows 7 SP1+8, 10 Mac OS X 10.9+
   Fark edileceği üzere Unity oyun motoru programı kurulumu için işletim sistemi tercihlerinde Linux olmadığı göze çarpmaktadır.

Bilgisayar satın alacağımız zaman dikkat edeceğimiz maddelerden biri de özellikler kısmında yazan işletim sistemi bilgisidir. İşletim sistemi seçeneğinde Freedos yazıyorsa bilgisayarda lisanslı bir işletim sistemi yüklü olmadığı anlamında gelir. Aynı özelliklere sahip iki bilgisayardan Freedos yazan bilgisayar, lisanslı işletim sistemi yüklü olan (örneğin Microsoft Windows) bilgisayara göre bir miktar daha ucuzdur. Freedos bir bilgisayar alındığı zaman işletim sistemi kurulması işlemi kullanıcı sorumluluğundadır. Bu durum Apple firmasının sattığı Macbook bilgisayarlar için geçerli değildir. Çünkü Macbook bilgisayarlar içinde MacOs işletim sistemi yüklü şekilde satılmaktadır.

Bu konuda hazırlanmış bir sunu yok!

Konu Testi – 1

---

Konu Testi – 2

---

Konu Testi – 3