6. Sınıf – Yaratıcı Ürünlerimiz Nasıl Korunuyor?

1- Telif Hakları Nedir?

– Daha önce “Telif Hakkı” ifadesini duydunuz mu?

– Sizce ne anlama gelebilir?

– Daha önce çizim, karikatür, şarkı sözü gibi sizin tarafınızdan üretilen bir ürün oldu mu?

– Bu ürün başkaları tarafından izinsiz kullanılsaydı ne hissederdiniz?

– Beğenildiği için sevinç mi, izin alınmadığı için kızgınlık mı, size ait olduğunu kimse bilmediği için üzüntü mü hissederdiniz?

Telif Hakları: Kendi emeğimiz ile oluşturduğumuz ürünler için sahip olduğumuz haklardır.

Kullanma, paylaşma ve değiştirme gibi izinleri kapsar. Eserlerimizin izin verildiği kadar kullanımını sağlar. Eser sahibinin haklarını korur.

Başkalarına ait ürünleri çoğaltmak, satmak yasaktır. Bu tür ürünleri barkod gibi koruma araçları orijinal yapar. Barkodu olmayan ürün sahtedir. Ürünü üreten kişiye hiç bir dönüşü yoktur.

Mesela kopya satılan kitapların yazara ve yayın evine bir katkısı yoktur. Bu durum ürün ortaya koyma isteğini azaltır, yeni ürünlerin ortaya konmasını engeller. Sanatı ve sanatçıyı olumsuz etkiler.

Sahibinden izin almadan çoğaltılan dağıtılan ürünlere “korsan” ürünler denir. Bu durum yasal olmayan bir durumdur, fakat çok sık rastlanır. Korsan ürün satmak ve dağıtmak suçtur.

Daha önce bu tür ürünleri farkında olmadan kullanmış olabiliriz. Özellikle filmleri, kitapları, müzik albümlerini çoğaltmak kolaydır. Bu tür ürünlerin bandrolsüz olanlarını kullanmak korsan ürün kullanmak demektir.

Çınar bir filmin 30 Ocak’ta vizyona girdiğini duydu ve çok sevindi. Arkadaşı Ahmet’e filme birlikte gitmeyi teklif etti.

Ahmet: Ben evde izlerim.
Çınar: Filmin televizyonda gösterilmesi için çok beklemek gerekmez mi?
Ahmet: İnternetten izlerim. Kısa bir süre sonra yeni çıkan filmler internetten izlenebiliyor.

Yukarıda fark edilmeden kullanılan korsan üründen bahsedilmektedir. Kendinizi o filmi oluşturmak için çalışan insanların yerine koyarak düşünebilirsiniz.

Bazı durumlarda eğitim amaçlı olarak, ticari amaçlı kullanılmadığı takdirde adil kullanım sınırları içinde film izlenebilmektedir.

Kültür Bakanlığı telif hakları konusunda çeşitli çalışmalar yürütmektedir. Bu çalışmalar doğrultusunda Telif Hakları ile ilgili gerekli şikayetler yapılabilmektedir.

Eserleri Doğru Kullanmak

Eserlerin telifli olması kullanılamaz demek değildir. Kullanmak için yapılması gerekenler vardır.

Şu işlemleri gerçekleştirirsek eseri kullanmamız mümkündür:

• Eserin kime ait olduğuna bakmalısın.
• Eseri sahibinin izin verdiği şekilde kullanmalısın. Eseri kullanmak için en azından e-posta ile eserin sahibine ulaşıp izin almalısın.
• Eseri kullandığında sahibine atıf yapmalısın.
• Eğer gerekli ise eserin kullanım bedelini ödemelisin.

Atıf Yapmak

Atıf yapmak, bir eseri ya da eserin bir bölümünü kullanırken eser sahibini ve eserin yer aldığı ortamı bildirmektir.

Örneğin; kullandığımız eser bir dergi makalesi ise yazarın adı, makalenin başlığı ve makalenin yer aldığı derginin adının ve sayısının belirtilmesi gerekir.

Adil Kullanım

Eserin izin alınmadan kullanılabileceği durumları adil kullanım belirler.

• Eserin belirli bir bölümünü kullanmak,
• Eseri eğitim amaçlı kullanmak,
• Eseri ticari amaç dışında kullanmak adil kullanım kapsamında olabilir.

Açık Erişim

Ücretsiz ve açık erişim herkesin her yerde ve her zaman bilgiye erişmesini mümkün kılar. Kullanıcılar materyaller üzerinde değişiklik yapabilir ya da farklı materyalleri birleştirerek kullanabilirler.

Ortak ürünler ortaya koymak, geliştirmek, paylaşmak için güzel bir fikirdir. Açık erişim felsefesi kişilerin haklarını koruyarak ürünlerin erişilebilir, kullanılabilir olmasını destekler.

Yaratıcı Birliktelik (Creative Commons)

Eserlerin sahiplerinin izin verdiği şekilde kullanılabilecek bir lisans türüdür. Yaratıcı birliktelik sembolünün (CC) olduğu eserler telif hakları çerçevesinde kopyalanabilir, dağıtılabilir, düzenlenebilir ve birleştirilebilir.

Açık erişim felsefesi doğrultusunda Yaratıcı Birliktelik fikri eser sahiplerinin haklarına sahip çıkarak onları izin verdiği ölçüde birlikte çalışmayı, paylaştıkça çoğalan yaratıcı süreçleri destekler, eser sahibinin haklarını korur.

Artık eserlerin kullanım haklarını daha iyi biliyoruz. Daha özgür üretebilir, paylaşabilir, başkaları ile birlikte yeni ürünler ortaya koyabiliriz. Kendi haklarımızı bilmeli ve başkalarının haklarına saygı göstermeliyiz. Böylece daha özgün eserler ortaya koyabiliriz.

---

2- Bir Yazılımcı Olsam

Bir yazılımcı olduğunuzu düşünün ve şu soruları cevaplamaya çalışın:

1) Bir yazılım geliştirseniz nasıl bir yazılım yapmak isterdiniz?
2) Yazılımı geliştirirken yakın arkadaşlarınızın yazılımı denemelerini ister miydiniz?
3) Yazılımın tamamı ücretli mi olurdu?
4) İnsanlar yazılımınızı nasıl edinirlerdi? Yazılımı nasıl tanıtabilirsiniz?
5) Yazılımınız izinsiz kopyalanırsa ne olur?
6) Kopyalanmasını nasıl engelleyeceksiniz?

Görüldüğü üzere farklı lisans türleri vardır. Yukarıdaki soruları sırasıyla açıklayalım.

Birinci soru: Siz bir masaüstü program geliştiricisi de olabilirsiniz bir oyun geliştiricisi de. Microsoft Windows, Chrome tarayıcısı, Paint programı… gibi programlar masaüstü programlardır. Oyunlar ise bilgisayarda ya da tablette/telefonda oynanan oyunlar olabilir.

İkinci soru: Cevabınız EVET ise bu BETA yazılım sürecinin olacağını gösterir. Yazılımcılar, tasarım sürecinde, yazılımın bazı kişiler tarafından kullanılmasını ve bunun sonucunda, yazılımda olabilecek hataları ve sorunları tespit etmeyi ve sorunları çözmeyi planlarlar. Böylece yazılım tamamlanmadan yapılacak kullanım testleri daha doğru çalışan bir yazılım üretmelerini sağlar.

Üçüncü soru: Yazılımın lisans türü ile ilgilidir. Yazılımın tamamının ücretli olması durumunda lisanslı yazılım adını alır, telif hakları vardır. Yazılımın kısıtlı hâli ücretsiz olarak tanıtım amacıyla kullanılabildiğinde demo adını alır. Yani tamamı ücretli ya da tamamı ücretsiz olmak dışında da farklı lisans türleri de mevcuttur.

Dördüncü soru: Yazılımın dağıtımıyla ilgilidir. Bu durum ucuz, kolay, hızlı, güvenli olmak gibi özelliklere göre değişebilir. Örneğin internette dağıtmak kolay ve ucuz bir yöntem olsa da yazılımın boyutu büyük ise indirmek uzun süreceği gibi, çoğaltılması-kopyalanması istenmezse güvenliği zayıf bir yöntem olabilmektedir. CD-DVD ise maliyetli ve erişimi yavaş olabilmektedir.

Beşinci soru: Bu konu lisanslama ve bilişim suçları ile ilgilidir. Burada empati yaptığımızda, yazılımımızı izinsiz kopyalamanın üzücü bir durum olduğunu anlayabiliriz. Platon “İyi insanlar, sorumlu davranmak için yasalara ihtiyaç duymaz.” demiştir.

Altıncı soru: Yazılımlar telif hakları ile korunmaktadır, bunun yanında seri numarası kullanımı, e-posta ile etkinleştirme, şifre ile koruma gibi yöntemler mevcuttur.

3- Lisanslı Yazılım Kullanıcılarının Dikkatine!

Yukarıdaki bilgiler ışığında aşağıdaki etkinliği yapalım.

Her gün birçok insan yeni fikirler, ürünler ortaya koymakta. Bunların birçoğu resim, müzik, videolardan oluşan özgün sanat eserleri. Bunları ortaya koyan insanlar aynı zamanda bunların haklarına sahip olurlar. Yayımlamak, dağıtmak, çoğaltmak bu kişilerin izni ile olur. Bu, üreten kişilerin haklarını korumak için önemlidir. Biz bu haklara telif hakları diyoruz. Başkalarının eserlerini kullanırken telif haklarını göz önünde bulundurmalıyız, bu haklar bizim oluşturduğumuz eserleri de koruma altına alacaktır. Bu dersimizde bu eserleri koruyan telif hakkını, bir eseri kullanmamız gerekirse neler yapmamız gerektiğini öğrendik. Mini bir gazetenin ilk sayfasını tasarlamaya çalıştık. Bunun yanında açık erişim felsefesini anlayıp paylaşım türlerinden bahsettik.

Yazılımlar da sanat eserleri gibi önemli ürünlerdir. Yazılımcıların, yazılım firmalarının üzerlerinde hakları vardır. Yazılımları kişilerin kullanımına değişik şekillerde sunabilirler. Bu şekillere lisans türleri diyoruz. Lisans türleri yazılımların elde edilme ve kullanım şekillerini belirtir. Bu kurallara uymayan kullanıcılar suç işlemiş sayılır.

Bu konuda hazırlanmış bir sunu yok!

Konu Testi – 1

---

Konu Testi – 2