6. Sınıf – Bilişim İle Değişim

1- Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Temel Kavramları

Görselde kavramlar arasında kurulan bağlar şunlar: 

• Dijital vatandaş, e-Devlet uygulamasını kullanır.
• Dijital okur yazar, dijital vatandaş olarak tanımlanabilir.
• Kullanıcı, teknoloji aracılığıyla bilgiye ulaşır.
• Teknoloji, iletişim kurmayı sağlar.
• Teknoloji, bilgiye ulaşmayı sağlar.
• Donanım, yazılım ile etkileşim halindedir.

Bu örneklerden yola çıkarak kurulabilecek diğer bağlar: 

• Arayüz, yazılımları daha kolay kullanmamızı sağlar.
• Etkileşim, arayüz sayesinde teknolojik araçların bizimle iletişime geçmesidir.
• Bilgi ile iletişim, bilişimi oluşturan iki ana kavramdır.
• Dijital okur yazar, teknolojiyi kullanabilendir.

---

2- Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin (BİT’in) Kullanım Alanları

Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) Nedir?

Bilgi ve iletişim teknolojileri yani BİT; bilgiye ulaşılmasını ve bilginin oluşturulmasını sağlayan her türlü görsel, işitsel, basılı ve yazılı araçlardır.

BİT’in Önemi (Faydaları)

• Bilgiye hızlı ve kolay bir şekilde ulaşmayı sağlar.
• Maliyeti azaltır ve verimliliği arttırır.
• Zaman tasarrufu sağlar.
• Kâğıt tüketimini azaltarak doğanın korunmasına katkıda bulunur.
• Anlık iletişimi kolaylaştırır.
• İletişim ve hızlı haberleşmeyi sağlar.
• Bilginin kolay ve güvenli bir şekilde saklanmasını sağlar.
• Veri girişini kolaylaştırır.
• Hayatı kolaylaştırır.
• …

BİT’in Kullanım Alanları ve Kullanım Amaçları

• Evlerimizde; internete bağlanmak için, robot süpürge ile temizlik yapmak için…
• Hastanelerde; kan tahlili için, MR için…
• Fabrikalarda; otomobil üretimini için, personel takibi için…
• Okullarda; etkileşimli dersler için, çıktı almak için…
• Trafikte; hız kontrolü için, güvenli trafik için…
• Alışverişte; kolay ödeme için, kargo takibi için…
• Bankalarda; sıramatik ile sıra işleri için, kolay hesap/para takibi için
• …..

BİT’in Günlük Yaşamdaki Yeri

Günlük yaşantımızda BİT araçları vazgeçilmez konuma gelmiştir. TV izlemek, internette ödev araştırması yapmak, müzik dinlemek, konsol oyunları oynayarak eğlenmek, fotoğraflarımızı USB belleklerde arşivlemek gibi bir çok işimizde BİT araçlarını kullanıyoruz. 

BİT’in Eğitimdeki Yeri

Not ve devamsızlık takibi için kullandığımız e-okul, uzaktan eğitim için kullandığımız EBA, BİT araçlarına en güzel örneklerdir. 

Okullarda özellikle sınıflarda etkileşimli tahtaların kullanılmasıyla dersler etkileşimli işlenmeye başlamıştır. Yine önceden kullanılan projeksiyon cihazı da hala kullanılmaya devam etmektedir. Bunların dışında yazıcı ve fotokopi makinesi cihazlarıyla çıktı alma, otomatik okul zili sistemi örnek olarak verilebilir.

BİT’in Sağlıktaki Yeri

Önceden hastane randevusu almak için uzun kuyruklar bekliyorduk. Fakat Alo 182 ve MHRS uygulaması ile evimizden çıkmadan randevu alabiliyoruz. Geçmiş hastane ziyaretlerimizi ve yaptırdığımız tahlillerin sonucunu e-Nabız uygulamasından görebiliyoruz. Covid salgını sonrası geliştirilen Hayat Eve Sığar (HES) uygulamasından izolasyon süresi takibi, riskli bölge takibi yapabiliyoruz. 

Bunların dışında röntgen ve bilgisayarlı tomografi çekimleri, 3 boyutlu yazıcılar kullanılarak yapay organ üretimi, bizlere BİT’in sağlıktaki yerini ve önemini göstermektedir.

BİT’in Ulaşımdaki Yeri

Ulaşım alanında BİT deyince akla ilk gelen şeylerden biri online bilet almaktır. Mobil uygulamalar veya internet siteleri aracılığı ile uçak, otobüs veya diğer ulaşım türleri için kolayca bilet alabiliyoruz. 

Navigasyon ve GPS cihazları ve telefonlarımıza yüklediğimiz harita uygulamaları sayesinde ise yolumuzu bulmak oldukça kolaylaştı. 

Bazı takip uygulamaları sayesinde gökyüzünde uçan uçakları da anlık olarak görüp takibini yapabiliyoruz.

BİT’in Güvenlikteki Yeri

Hemen her yerde karşımıza çıkan güvenlik kameraları, güvenlik alanında kullanılan BİT araçlarına örnek olarak verilebilir. Parmak izi ve retina tarama sistemleri güvenlikteki ileri teknoloji uygulamalarındandır. Yine ısı, ışık, hareket ve ses sensörleri ile çalışan güvenlik sistemleri de vardır. 

Suçluların topluma uyumu aşamasında takibinin yapılması için takılan elektronik kelepçe, Kadına şiddeti önlemeye yönelik geliştirilen KADES uygulaması, bu alandaki örneklerdendir.

Bilgisayarlarımızın yazılımsal güvenliğini de antivirüs yazılımları ile sağlamaktayız.

BİT’in Bankacılık ve Alışverişteki Yeri

Ödemelerimizi mobil bankacılık uygulamaları ve internet sayfaları sayesinde artık bankaya gitmeden kolaylıkla yapabiliyoruz. Para çekmek ya da göndermek için çeşitli konumlarda bulunan ATM’leri kullanabiliyoruz. Kullandığımız kredi kartları, kartları okuyan pos cihazları da bu alandaki BİT araçlarındandır. Kredi kartlarının güvenliği için oluşturulan sanal kredi kartı da buna örnektir.

Online alışveriş imkanı da hayatımıza çeşitli kolaylıklar getirmiştir. Yakınımızda bulamadığımız ürünleri internetten bulup alabiliyor, fiyatlarını karşılaştırabiliyor, satıcıyı ve ürünü değerlendirip diğer kullanıcılarla fikrimizi paylaşabiliyoruz. Aldığımız ürünün kargo takibini de yapabiliyoruz.

BİT’in İletişimdeki Yeri

Cep telefonları sayesinde sesli görüşmelerin haricinde görüntülü görüşmeler yapabiliyoruz. Yine bazı uygulamalar aracılığı ile uzaktan toplantılar gerçekleştirebiliyoruz.

Sosyal medya kullanarak daha büyük kitlelerle iletişim halinde olabiliyoruz.

e-Posta, SMS, akıllı kol saati ile yapılan iletişim yöntemleri bu alandaki diğer örneklerdir.

BİT’in Sinema ve Televizyondaki Yeri

Günümüzde sinemalarda 3 boyutlu gözlükler kullanarak filmleri daha heyecanlı bir şekilde izleme imkanına sahibiz. Yeşil perde teknolojisi sayesinde filmlerde gördüğümüz tehlikeli sahneler kolay bir şekilde çekilmektedir. 

Akıllı TV’ler sayesinde hem yerel TV kanallarını izleyebiliyor, hem internete bağlanıp çeşitli dijital yayın platformlarının içeriklerini izleyebiliyoruz.

BİT’in Mühendislik ve Mimarlıktaki Yeri

Önceden bir inşaat projesi çizilirken cetvel kalem kağıt gibi araçlar kullanılıyordu. Bu esnada yapılan hataları düzeltmesi oldukça zahmetli oluyordu. Günümüzde geliştirilen mimarlık ve mühendislik programları sayesinde hata yapılsa bile düzeltmesi daha kolay hale geldi. Ayrıca hesaplamalar hızlı ve güvenli şekilde yapılabiliyor.

Örnek projeler 3 boyutlu çizim programlarında hazırlanarak proje hakkında fikir verme açısından da oldukça faydalı olmaktadır.

BİT’in Üretim ve Sanayideki Yeri

BİT’in faydasını en çok gördüğümüz alanlardan biri de sanayi alanıdır. Ağır sanayi işlerinde hem işler hızlanmış hem de hayati tehlikeler azaltılmıştır. Örneğin araba üretiminde kullanılan robotlar işleri oldukça hızlandırmış, kaynak, boya, ağır malzemelerin taşınması gibi işler daha güvenli hale gelmiştir. 

Üretilen bir çok araç, yazılımlarla donatılarak hem güvenli hem konforlu hale getirilmiştir.

---

3- Yeni Teknolojiler

Nesnelerin İnterneti (IoT)

Fiziksel nesnelerin internet üzerinden, birbirleriyle veya daha büyük sistemlerle bağlantılı olduğu ve veri alışverişi yaptığı iletişim ağına “Nesnelerin İnterneti” denir. İngilizcesi Internet of Things‘dir ve kısaca IoT olarak yazılmaktadır.

Uçan arabalar artık sadece çizgi filmlerde değil gerçek yaşamda da karşımıza çıkmaya başladı. Hatta bilim insanları bazı araçların ilk örneklerini üretmeye başladı. 

Şimdi nesnelerin internetinin kapsadığı teknolojileri inceleyelim.

• Akıllı Ev Teknolojileri:

Evinizin veya ofisinizin sıcaklığını dışarıdan kontrol edebilirsiniz. Bu sistemlerde duman sensörü bulunuyor ve herhangi bir acil durumda sizi uygulama üzerinden haberdar ediyor. Ayrıca bazı akıllı ev sistemleri ile akıllı telefonunuz üzerinde desteklenen cihazlar sayesinde, sabah uyandığınızda kahveniz hazır olabilir veya eve geldiğinizde ışıklar ve müzik sistemi otomatik olarak devreye girebilir. 

• Akıllı Kaşıklar:

Tıbbi kullanım amaçlı geliştirilmiştir. Hızlı yediğinizde ya da gün içerisinde fazla yemek tükettiğinizde sizi uyaran ve düzenli beslenmenize destek olan bir sisteme sahiptir. 

Ayrıca parkinson (hareket bozukluğu – el titremesi) hastaları için, titremelere karşı sabit kalarak kolay yemek yemelerini sağlayan kaşıklar da geliştirilmiştir. Konuyla ilgili video için tıklayın.

• Akıllı Top:

Bu toplar ile attığınız penaltıların kaçının gol olduğu, kaç kilometre hız ile vurduğunuzu ve hangi ayağınızla kaç gol attığınız gibi verileri alabilir ve geliştirilen yazılımlar sayesinde takip edebilirsiniz.

• Akıllı Raketler:

Akıllı raketler sayesinde tenisçilerin topa vuruş hızlarını, vuruş açılarını ve hangi elle veya stille topa vurduklarını takip edebilirsiniz. Rakete bağlı bir uygulama sayesinde istatistikleri anlık olarak takip edebilirsiniz.

• Akılı Tarım / Bahçe Aletleri:

Tarım ve bahçeler için geliştirilmiş akıllı ürünler de mevcut. Bu ürünler; toprağa ne ekmeniz, nasıl ekmeniz ve toprağı hangi aralıklarla sulamanız gerektiği konusunda size önerilerde bulunuyor. Ayrıca dronelar hem ilaçlamada hem de geniş tarım arazisini gözlemlemede kullanılmaktadır.

• Akıllı Güvenlik Kamerası:

Güvenlik kameralarının gelişmiş hâlidir. Evinize kurulan kameraları akıllı telefon ya da PC üzerinden takip edebilir, çekilen görüntülere yakından bakabilir ve bu görüntüleri kaydedebilirsiniz.

• Akıllı Camlar:

Elektrik ya da ısı verildiğinde şeffaflaşan, elektrik kesildiğinde ise kararan camlar geliştirilmiştir. Bu camlar aynı zamanda projeksiyon görüntüsü için bir yansıtıcı perde olarak da kullanılmaktadır.

Ayrıca geliştirilen teknolojiyle arabalar için akıllı arka cam geliştirilmiştir. Bu teknolojiyle diğer benzer teknolojiye sahip araçla müzik paylaşımı ya da eğlenceli karakterlerle hava durumu bilgisine ulaşılmaktadır. İlgili video için tıklayın.

• 3 Boyutlu Yazıcılar:

Katmanlı üretim (Additive Manufacturing) olarak kabul edilen 3B yazıcı teknolojisi, bilgisayar ortamında tasarladığınız 3 boyutlu objeleri somut hâle dönüştürebileceğiniz hızlı prototipleme araçlarıdır. STL dosyası olarak kaydedilen 3 boyutlu tasarımlar, 3B yazıcıya gönderilerek filament malzemesiyle katman katman gerçeğe dönüştürülür. 

• Robot Süpürgeler

Belirli bir algoritmaya bağlı olarak insan etkileşimi olmadan çalışan, uzaktan kontrol edilebilen elektrikli süpürgelere robot süpürge denir.

• Giyilebilir Teknolojiler:

İnsana fayda sağlayacak uygulamaları, moda etkisini de göz önünde bulundurarak ortaya çıkaran cihazlardır. Sağlık bileklikleri, akıllı saatler; akıllı gözlükler giyilebilir teknolojilerdendir. Giyilebilir cihazlar, kişilerin sağlık değerleri, okuma alışkanlıkları ya da yürüme tempoları gibi veriler doğrultusunda pek çok soruna ve ihtiyaca yönelik kişisel çözümler üretmektedir.

• Hologram:

Hologram teknolojisi ile bir objenin 3 boyutlu görüntüsünü sanal olarak oluşturabilirsiniz. 

Hologram Nasıl Yapılır: 3 boyutlu görselin lazer teknolojisiyle kaydedilmesi, depolanması ve hareket efekti kazandırılarak çok boyutlu ortama aktarılması ile elde edilir.

Yapay Zeka

Yapay zekâyı izlediğimiz çizgi film ve filmlerden dolayı insan şeklinde bir robot olarak düşünsek de, aslında yapay zekâ, bundan çok daha farklı ve karmaşık bir yapıya sahiptir. Artık hayatımızdaki birçok elektronik eşya yapay zekâ ile çalışmaktadır.

• Yapay Zeka Nedir:

Yapay zekâ (Artificial Intelligence, AI), çeşitli görevleri yerine getirmek için insan zekasını taklit eden ve topladığı bilgilerle kendisini kademeli olarak geliştirebilen sistemler veya makineler anlamına gelir.

• Yapay Zeka Neye Benzer:

Yapay zeka esasında bir makine öğrenmesidir. Yani insanın davranışına göre verilerin toplanması ve bu elde edilen verilere göre önermelerde/çözümlerde bulunulmasıdır.

• Bazı Yapay Zeka Örnekleri:

• ChatGPT
• DALL-E 2
• Pictory
• Microsoft CoPilot
• Google Gemini
• Murf
• Google Quick Draw

Yapay zekâlar daha önceden sorduğunuz soruyu ve sorunun yanıtını hatırlayarak sonraki soruların cevaplarını daha etkili bir şekilde bulabiliyor. Hatta bazı yapay zekâlar, karmaşık hastane kayıtlarını analiz ederek bazı sonuçlara ulaşabiliyor ve doktorların öngöremeyeceği teşhisleri koyabiliyorlar.

Duygusal farkındalık eklenmiş yapay zekâlar duygusal çıkarımlarda da bulunuyor. Yani sesin sahibinin üzgün, mutsuz ya da sinirli olduğunu fark edebiliyor.

Günümüzde yazılı komutlarla resim çizen, seslendirme yapan, video hazırlayan yapay zekalar oldukça yaygınlaşmış durumdadır.

• Robot Nedir?

Robotlar bizim gibi düşünüp karar veremezler. Bizim verdiğimiz komutlar ile hareket edebilirler. Bir görevi tamamlamak için bizim yönlendirmelerimize ihtiyaç duyarlar. Yazılımcılar kodları kullanarak çeşitli programlar yazarlar. Bu programlar da robotlara nasıl davranacaklarını gösterir. Kod yazmak bu nedenle çok önemlidir.

---

4- Nasıl Otursam?

Gerek bilgisayar karşısında gerek tablet ve telefon kullanırken eğer dikkat etmezsek çeşitli sağlık sorunları ile karşılaşabiliriz. Bu cihazlara yakından bakmak gözlerimize, uzun süre sabit kalmak ise kas ve iskelet sistemimize zarar verebilir. Bu tür sağlık sorunları ile karşılaşmamak için önceden önlemimizi almalı ve bu cihazları yeteri kadar kullanmaya özen göstermeliyiz.

Bilgisayar karşısında nasıl oturmamız gerektiğini gösteren afişi inceleyelim.

Bilgisayar Kullanırken Dikkat Etmemiz Gerekenler

• Dik oturmalıyız
• Kollar dirseklerden 90 derece kırılmalı
• Bilekler klavye kullanırken desteklenmeli
• Koltuk yüksekliği ayarlanabilir olmalı
• Ekran göz hizasına gelmeli
• Ekrana yakından bakılmamalı, 50-70 cm mesafe olmalı
• Ayaklar yer ile temas etmeli, yer ile temas etmediği durumlarda desteklenmeli
• Her 1 saatlik çalışma süresi sonunda 5-15 dakikalık aralar verilmeli
• Ara verildiği sırada gözler dinlendirilmeli (Kitap okumak, TV izlemek gibi aktivitelerden kaçınılmalı)
• Ara verildiği sırada hareketli egzersizler yapılmalı (Bisiklet sürme, yürüyüş, paten kaymak gibi)
• Bulunduğumuz ortam sık sık havalandırılmalı
• Çalışma ortamındaki ışık yeterli ve göz yormamalı
• Geniş ve ferah bir ortamda çalışılmalı

Teknolojik Cihaz Kullanımında Karşılaşacağımız Sorunlar

Teknolojik cihaz kullanımında dikkatli olmazsak hem sağlık açısından hem de sosyal açıdan karşılaşacağımız bazı sorunlar şunlardır:

• Göz bozukluğu
• Kamburluk
• Kasların zayıflaması
• Bel ve boyun ağrıları
• Tembellik
• Asosyallik
• Zaman kaybı
• Ders başarısında düşüş

---

5- Teknolojinin Olumsuz Etkileri

Gelişen ve değişen teknoloji, yaygınlaşan akıllı telefonlar, sosyal medya hesapları, bloglar, vikiler inanılmaz bir teknoloji çağının derinliklerine insanları sürüklemektedir.

İnsanların bilgi ve iletişim teknolojileri cihazlarını uzun süre ve yoğun bir şekilde kullanması, oldukça önemli sonuçlara neden olmaktadır. Özellikle de interneti kullanan insanlar bir süre sonra sosyal hayattan koparak asosyal kişilik göstermeye başlamakta ve dış dünyadan uzaklaşmaktadır.

İnsanlar kendilerine sanal dünyada yeni bir kimlik ve hayat kurmakta, bu yeni ve yalnız dünyalarında yaşayarak gerçek hayattan kopmaktadırlar.

Günümüzde eskiden olmayan bağımlılık türlerini artık görmek mümkün. “Uzmanlar, teknoloji ve internet bağımlılığını bir hastalık olarak kabul etmekte ve buna bağlı olarak hastanelerde bu konularda çalışacak ilgili bölümler açılmaktadır.

Bağımlılık Türleri

• Nomofobi: Kişinin cep telefonundan uzaklaşma kaygısı.
• Fomo: Gelişmeleri takip edememe kaygısı.
• Ego Sörfü: Sürekli olarak kendi ismini internette aratarak hakkında yazılanları öğrenmek.
• Google Takibi: Sürekli olarak etrafındaki insanları internette aratmak.
• Siberkondri: Hastalığını anlamak için doktora başvurmak yerine internetten araştırarak çözmeye çalışmak.
• Photolurking: Sosyal hesaplarda sürekli fotoğraflara bakarak zaman geçirmek, paylaşımlarını kimlerin takip ettiğini kontrol etmek.
• Cheesepodding: Sürekli mp3 indirme hastalığı.
• İnternet Siniri: Cihazlardaki performans düşüklüğünün kişide sinire neden olması.
• Phubbing: Akıllı telefon bağımlılığı olarak bilinmektedir (Akıllı telefonlarını sürekli elinde tutan kullanıcılar karşısındakinin söylediklerine odaklanmak yerine telefon ekranlarına dikkatlice bakmakta ve karşısındaki kişiyi önemsememektedir. Bu durum phubbing hastalığı olarak ifade edilmektedir.).
• Elektronik Uykusuzluk: Dinlenme saatleri esnasında bile akıllı telefonuyla, tabletiyle, bilgisayarıyla uğraşan kullanıcılar bu hastalığa yakalanmış demektir. Elektronik uykusuzluk sağlık açısından da büyük sorunları beraberinde getirmekte, sindirim sorunları, kronik yorgunluk ve büyük ağrılara neden olmaktadır.
• Fantom Vibrasyon (Hayalet Titreşim): Telefonlarının çalmadığı zamanlarda bile sürekli titrediğini hisseden kullanıcılar bu hastalığa yakalanmış demektirler.
• Facebook Depresyonu: Pek çok konuda olumsuz olayların tekrar tekrar paylaşıldığı sosyal platformda insanların depresyona sürüklenmesi olayıdır.
• Selfie Hastalığı (Selfitis): Kendi fotoğrafını çekip sosyal medyada takıntılı bir biçimde paylaşma durumudur.
• Borderline Selfitis: Kişinin kendi resmini en az günde üç kez çekmesi ama sosyal medyada paylaşmamasıdır.

21. yüzyılın hastalığı da denen oyun bağımlılığı çağımızda küçük yaştaki çocukları ve gençleri olumsuz etkilemektedir. 

Bağımlılık, kişinin iradesini görmezden gelerek zarar veren uyaranı; tüm zararlarını bilmesine rağmen kullanmaya devam etmesidir. Bütün bağımlılıklarda olduğu gibi oyun ve internet bağımlıları da sadece kendilerine değil çevresindeki kişilere de büyük ölçüde zarar vermektedirler. 

Teknoloji hayatımızın vazgeçilmez bir parçasıdır ancak bunu verimli ve etkili kullanmak bizim elimizdedir. Aşırıya kaçmadan kullanmak hem kendimiz için hem ailemiz ve diğer çevremiz için daha iyi olacaktır. Kendimize, ailemize ve sosyal çevreye ayrılan zamanın daha değerli olduğunu aklımızdan çıkarmamalıyız.

Bilişim Teknolojileri Kavramları Sunusu

---

Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Kullanım Alanları Sunusu

---

Yeni Teknolojiler Sunusu

---

Nasıl Otursam? / Teknolojinin Olumsuz Etkileri Sunusu

Konu Testi – 1

---

Konu Testi – 2