5. Sınıf – Bilgisayarımda Gördüklerim, Görmediklerim

1- Dışında Ne Var, İçinde Ne Var?

– Sizce bir bilgisayar hangi bölümlerden oluşuyor?
– Bu bölümleri gruplandıracak olsanız nasıl yapardınız?

Bu soruları sırayla cevaplayalım. Bir bilgisayar donanım ve yazılım olarak iki bölümden oluşur. Öncelikle donanım konusunu ele alacağız.

Donanım

Bir bilgisayar sistemini oluşturan ve fiziksel olarak dokunulabilen araçların tümüne donanım denir.

Donanım iki kısma ayrılır. İç donanım birimleri ve dış donanım birimleri.

İç Donanım Birimleri

Bir bilgisayarın içerisinde yer alan ve anakarta doğrudan ya da kabloyla bağlı olan donanım birimlerine iç donanım birimleri adı verilir. İç donanımlar ve görevleri şunlardır:

Anakart: Bilgisayarın tüm donanım birimleri arasında iletişimi sağlayan temel donanım parçasıdır. Bunu evimizdeki elektrik ağına benzetebiliriz.

Nasıl ki kablolar evdeki her odaya elektrik iletilmesini sağlıyorsa “Anakart” da bilgisayarda bu iletişimi sağlar.

Güç Kaynağı: Bilgisayar gibi elektrikle çalışan araçlara güç sağlayan iç donanım parçasıdır.

İşlemci: Bilgisayara girilen programlama komutlarını yorumlamak ve uygulamak için gerekli olan temel iç donanım parçasıdır.

Canlıların işlemleri yapabilmek için bir beyine ihtiyacı vardır, bilgisayarların da işlemleri yapabilmek için işlemciye ihtiyaçları vardır.

RAM Bellek: Kullanıcının bilgisayar üzerinde çalışması sırasında yaptığı işlemlere ait verilerin geçici olarak tutulduğu iç donanım parçasıdır. Bilgisayar kapatıldığında RAM içerisindeki tüm veriler silinmektedir.

Bir örnekle açıklayalım. Bilmediğimiz bir yere giderken ihtiyacımız olan adres tarifini aklımızda aktif olarak tutarız, yani sürekli adres tarifini düşünürüz. O yere ulaştığımızda ise artık adres tarifini düşünmeyiz ve aklımızda tutmamıza gerek kalmaz. Ram bellek de benzer mantıkla çalışır.

Sabit Disk (HDD): Bilgisayarda, verilerin kalıcı olarak depolanmasını ve istenildiğinde silinebilmesini sağlayan iç donanım parçasıdır.

RAM’in aksine bilgisayar kapansa bile veriler yok olmaz. İçinde dakikada 7200 defa dönen manyetik diskler bulunmaktadır.

SSD Disk: Açılımı Solid State Drive olan ve Katı Hal Sürücüsü olarak dilimize çevrilen SDD’ler, bir diğer kalıcı depolama birimidir.

HDD’lerden daha küçük boyutlara sahiptir ve daha hızlıdır. Ayrıca HDD’lerdeki gibi hareketli parçaları olmadığı için daha uzun ömürlüdürler.

Ekran Kartı: Bilgisayardaki grafik verilerini işleyip görüntü olarak monitörde gösterilmesini sağlayan donanımdır. Diğer adları grafik kartı ve video kartıdır. Harici ekran kartları olabildiği gibi anakart üzerinde tümleşik olarak bulunan (onboard) ekran kartları da vardır.

Ses Kartı: Bilgisayardaki dijital sesleri bizim anlayabileceğimiz analog seslere çeviren donanımdır. Harici ses kartları olabildiği gibi anakart üzerinde tümleşik olarak bulunan (onboard) ses kartları da vardır.

Ethernet Kartı: Bilgisayarın fiziksel şekilde bir ağa bağlanmasına yardımcı olan arabirim kartıdır. Diğer adı ağ arabirim denetleyicisidir. Harici ethernet kartları olabildiği gibi anakart üzerinde tümleşik olarak bulunan (onboard) ethernet kartları da vardır.

Optik Disk Sürücüsü: Işığa duyarlı veri depolama medyalarından (CD veya DVD’lerden) veri okumak veya bu medyalara veri yazmak amacıyla kullanılan donanımdır. Kişisel bilgisayarlarda kullanılan optik sürücüler CD-ROM sürücü ve DVD-ROM sürücülerdir. DVD-ROM sürücüler CD’leri de okuyabilmektedir. Günümüzde kullanımı azalmıştır.

Dış Donanım Birimleri

Bilgisayara kablolu ya da kablosuz olarak dışarıdan bağlı olan giriş/çıkış ve depolama araçlarının tamamına dış donanım birimleri denir.

Kasa: İçine yerleştirilecek olan bilgisayar bileşenlerini, dışarıdan gelebilecek fiziksel darbelere karşı koruyan, elektriksel olarak yalıtan, sahip olduğu fanlarla içerideki sıcak havayı dışarı atan donanımdır.

Ekran: Bilgisayarda yapılan işlemleri bizim görebileceğimiz şekilde görüntüye dönüştüren donanımdır. Diğer adı monitördür.

Klavye: Üzerindeki tuşlar yardımıyla bilgisayara metin türünden veri girişinin yapılmasını ya da tuş komutlarının uygulanmasını sağlayan dış donanım parçasıdır.

Fare: Bilgisayar ekranındaki işaretçinin konumunu değiştirerek, üzerindeki tuşlar yardımıyla istenilen ekran bölümünün kontrolünü sağlayan küçük dış donanım parçasıdır.

Yazıcı: Bilgisayarda hazırlanan dokümanların kâğıt üzerinde çıktısının alınabilmesini sağlayan donanımdır.

Yazdırma işlemi dışında tarama fotokopi ve fax özelliklerine sahip hepsi bir arada (all in one) yazıcılar da mevcuttur.

Nokta vuruşlu, mürekkep püskürtmeli ve lazer yazıcı gibi çeşitleri vardır.

Tarayıcı: Kağıt üzerindeki bilgilerin bilgisayara aktarılmasını sağlayan donanımdır.

Hoparlör / Kulaklık: Sesin bizim duyabileceğimiz şekilde dışarı aktarılmasını sağlayan donanımlardır. Hoparlörler bilgisayarın yanında ya da ekran içine yerleştirilmiş halde olabilir. Kulaklıklar ise direkt kulağın üstüne ya da içine takılan donanımlardır.

Harici Depolama Aygıtı: Bilgisayara USB yolu ile bağlanabilen ekstra olarak taşınabilir niteliği bulunan depolama aygıtlarıdır.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan harici depolama aygıtları şunlardır: USB Bellekler, Taşınabilir HDD ve SSD Diskler, CD/DVD, Hafıza Kartları

Yazılım

Bilgisayar donanımının istenilen amaçlar doğrultusunda çalıştırılmasıyla kullanıcının bilgisayarda istediği işlemleri yapabilmesini sağlayan programlara yazılım denir.

Bilgisayardaki en önemli yazılım türü işletim sistemleridir.

İşletim Sistemi Yazılımları: Bilgisayara ait tüm donanım ve yazılım kaynaklarını kullanarak bilgisayarın yönetimini sağlayan bilgisayar ve kullanıcı arasındaki arayüz yazılımlarıdır.

İşletim sistemleri dışında bir çok uygulama yazılımı da mevcuttur. Doküman oluşturmak için kullanılan ofis yazılımları, eğlenceli oyun yazılımları, internet’te gezinmek için kullanılan internet tarayıcıları, görseller üzerinde düzenleme yapabildiğimiz görsel düzenleme yazılımları ve virüslere karşı kullanılan antivirüs yazılımları gibi.

Bilgisayarım Neden Çalışmıyor?

Bilgisayarı kullanırken çeşitli sorunlarla karşılaşabiliriz. Bu sorunlar hem donanımsal hem de yazılımsal olabilir. Teknik sorunlarla başa çıkabilmemiz için izlenebilecek temel adımların bulunduğu bir algoritmayı içeren “Bilgisayarım Neden Çalışmıyor?” görselini inceleyebilirsiniz.

---

2- Klavye ve Fare Tuşları

Klavye bilgisayarda yazı yazmamıza yarayan bir donanımdır. Klavyeler F ve Q klavye olmak üzere ikiye ayrılır. Eğer klavyenin ilk harfi F ise F klavye, eğer klavyenin ilk harfi Q ise Q Klavye olarak adlandırılır.

Klavye üzerinde harfler ve sayılar dışında, noktalama işaretleri, özel karakterler ve çeşitli görevler için yerleştirilmiş bir çok tuş bulunmaktadır.

Fare, diğer adıyla mouse; ekrandaki imlecin hareketini kontrol eden ve işletim sistemlerinin arayüzünde klavyeye ek olarak kullanım kolaylığı sağlayan bilgi giriş aygıtıdır.

Genelde 2 tuş ve bir tekerlekten oluşsa da, tek hareketle çift tıklama ya da yeni bir internet sayfası açma gibi farklı amaçlara yönelik küçük tuşları da üzerinde barındırabilmektedir.

Şimdi klavye ve farenin tuşlarını görsel üzerinden inceleyelim.

Klavye Tuşlarının Görevleri

Esc (Escape): Verilen komutları iptal etmekte, bazen de programlardan çıkışta kullanılır.

Fonksiyon Tuşları (F1-F12): Görevi uygulamadan uygulamaya değişmektedir. Örneğin Windows işletim sisteminde F2 tuşu dosya ve klasörlerin isimlerini değiştirmekte kullanılır. F5 tarayıcılarda sayfayı yenilemeye yarar.

Sekme (Tab): Bilgisayarla yazarken imleci (ekranda yanıp sönen simge) sağa doğru 8 karakter ileriye atlatmaya (sektirmeye) yarar. Bir de menü öğeleri arasında geçişe yarar.

Büyük Harf Kilitleme Tuşu (Caps Lock): Sürekli büyük veya sürekli küçük harf yazmakta kullanılır. Caps Lock ışığı yanıyorsa büyük harf, Caps Lock ışığı sönükse küçük harf yazılır.

Üst Karakter (Kaldırma (Shift))Tuşu: Tek basına bir görevi yoktur, başka tuşlarla birlikte kullanılır.  Örneğin küçük harf yazarken bir harfi büyütmek istediğimizde Shift + Bir Harf tuşuna basarız. Bir de bazı tuşların üzerinde bulunan özel karakterlerden üsttekini yazar. Mesela Shift + 5 tuşlarına basarsak % karakteri yazılır.

Kontrol (Ctrl) Tuşu: Tek başına bir görevi yoktur, başka tuşlarla birlikte kullanılır. Örneğin Ctrl + C (Seçilen ögeyi ya da metni hafızaya kopyalar), Ctrl+X (seçilen öge ya da metni keser), Ctrl + V (hafızadaki ögeyi ya da metni yapıştırır).

Alt Tuşu: Tek basına bir görevi yoktur, başka tuşlarla birlikte kullanılır. Örneğin Alt + F4 tuş kombinasyonu programı kapatmaya yarar. Bir de Alt tuşu kullanılan uygulamanın menüsünü açar.

Alt Gr Tuşu: Tek başına bir görevi yoktur, başka tuşlarla birlikte kullanılır. Yazarken birden çok karakter içeren tuşlarda üçüncü karakterin (alttakinin) yazılmasını saglar. ({,[,],},@, # gibi). Örneğin Q klavye kullanıyorsak @ karakterini yazmak için Alt Gr + Q tuşlarına basmalıyız, F klavye kullanıyorsak Alt Gr + F tuşlarına basmalıyız.

Giriş (Enter) Tuşu: Giriş tuşu olarak kullanılır. Yapılan işlemi onaylamaya yarar. Ayrıca yazı yazarken bir alt satıra geçmeye yarar.

Boşluk Çubuğu (Space Bar): Yazı yazarken boşluk bırakmaya yarar.

Geriyi Sil (Back Space) Tuşu: Yazı yazırken imlecin solundaki karakteri siler.

Delete (Silme) Tuşu: Yazı yazarken imlecin sağındaki karakteri siler. Ayrıca seçili dosya ve klasörleri de silmeye yarar.

Windows Tuşu: Başlat menüsünün açılmasını sağlar. Üzerinde pencere sembolü vardır. Linux işletim sisteminde de başlat menüsünü aktif hale getirir.

Menü (Sağ Tık) Tuşu: Fare imlecinin bulunduğu yerde sanki farenin sağ tuşuna basılmış gibi menü açılmasını sağlar.

Yön Tuşları: İmleci ya da nesneyi belirli yönlere taşımaya yarayan tuş gurubudur. Yazı yazarken imleci taşıma, oyunlarında çoğunlukla karakteri yönlendirme, tarayıcıda sayfayı aşağı-yukarı kaydırma gibi işlemler için kullanılır.

Fare Tuşlarının Görevleri

Sol Tuş: Tek tıklama ile bir ögenin seçilmesini, çift tıklamayla seçili ögenin açılmasını sağlar.

Sağ Tuş: Tıklandığı yerde o yere (uygulamaya) ait bazı komutların listelendiği bir menü açılmasını sağlar.

Tekerlek: Sayfaların aşağı yukarı kaymasını sağlar. Tekerleklerin genelde tıklama özelliği de vardır. Örneğin tarayıcıda bir bağlantıya tekerlekle tıkladığınızda o bağlantıyı yeni sekmede açar.

Aşağıdaki videodan klavye tuşlarının görevlerini öğrenebilirsiniz.

---

3- Giriş ve Çıkış Birimleri

Bilgisayarda bazı donanımlar giriş, bazıları çıkış, bazıları ise hem giriş hem çıkış birimi olarak görev yaparlar.

Giriş Donanım Birimleri

Bilgisayara dışarıdan veri girişi yapmaya yarayan donanımlardır. Bunlar;

• Fare (mouse)
• Klavye
• Mikrofon
• Tarayıcı (scanner)
• Web kamerası (webcam)
• Optik okuyucu
• Oyun kumandası (joystick)
• CD – DVD okuyucu
• Barkod okuyucu
• Parmak izi okuyucu

Çıkış Donanım Birimleri

Bilgisayaradan veri çıkışı sağlayan donanımlardır. Bunlar;

• Ekran
• Hoparlör
• Kulaklık
• Yazıcı
• Çizici
• Projeksiyon Cihaz
• CD-DVD Yazıcı

Hem Giriş Hem Çıkış Donanım Birimleri

Hem veri girişi hem de veri çıkışı görevi yapan donanımlardır. Bunlar;

• Dokunmatik Ekran
• Fax cihazı
• Modem
• USB Bellek
• Taşınabilir Disk
• CD / DVD
• CD / DVD Yazıcılar

---

4- Verilerimi Saklıyorum

Bilgisayarlardaki tüm işlemler 0 ve 1 rakamları kullanılarak yapılmaktadır. Aynı şekilde veriler de 0 ve 1 rakamları kullanılarak saklanmaktadır.

– Yalnızca rakamlarla çalışan bilgisayarlar nasıl olur da resim saklayabilir”?

Yandaki “a” şeklindeki görsel aslında çok küçük noktalardan oluşuyor. Görüntüyü büyüttüğümüzde nasıl olduğunu daha iyi anlayabiliriz.

Buradaki “a” görseli boş ve dolu alanların belirlenmesi yöntemiyle saklanır. Yani her bir satırdaki boş ve dolu karelerin sayısı belirlenerek saklanır.

Önce boş kare sayısı, sonra dolu kare sayısı ve tekrar boş kare sayısı olmak üzere sırasıyla aynı işlem, bir satırdaki tüm kareler için tekrarlanır. Daha sonra aynı işlem diğer satırlar için de aynı şekilde devam eder.

Yandaki a görseline ait kodlama incelendiğinde ilk satırda bir boş, üç dolu ve son olarak da bir boş kare bulunuyor. Bu kodlama 1, 3, 1 olarak ifade ediliyor.

Daha sonra diğer satırlar için de aynı işlemin devam ettiğini görmekteyiz.

Dördüncü satırdaki kodlama satırı diğerlerinden farklı gibi gelebilir. Aslında değil. Kodlamaya ilk önce boş kare sayısı belirtilerek başlandığından boş kare olmadığı için 0 yazıldığını görmekteyiz.

Şimdi biz de bilgisayarda resimlerin nasıl saklandığını aşağıdaki çalışma kağıdı ile keşfedelim!

Tüm bunlar ne anlama geliyor? Faks makineleri nasıl çalışır hiç düşündünüz mü? Bir faks makinesi aslında siyah ve beyaz sayfaları tarayan basit bir cihazdır. Tarama sonucunda, bir resim ortaya çıkar. Bu resim daha sonra başka bir faksa modem aracılığı ile gönderilir.

Burada yapılan işlem resmin kaplayacağı alanı küçültmektir. Programcılar verileri sıkıştırmak için birçok yöntem kullanır. Bizim burada uyguladığımız yöntem dizi boyu kodlamasıdır.

Eğer bu yöntemi kullanmasaydık, resimleri bir yerden başka bir yere göndermek çok zor olacaktı. Resimleri bilgisayarda saklamak ve İnternet üzerinden hızlı bir şekilde resim indirmek bu yöntem ile daha kolay olmaktadır.

---

5- Verilerim Nerede?

Günlük hayatta kullandığımız bazı ölçü birimleri vardır. Mesela evdeki bir büyüğünüz size “Manavdan elma alıp gelir misin?“dediğinde siz ‘Kaç kilo almalıyım?’ diye sorarsınız. İşte sizin orada kullandığınız kilo ağırlık ölçü birimidir. Gram, kilogram, ton gibi. Bilgisayardaki dosyaların da büyüklüğünü belirtmek için kullanılan ölçü birimleri vardır. Bunlara bilgisayar hafıza birimleri (kapasite birimleri) denir.

Bu hafıza birimlerinin birbirlerine göre belli oranları vardır.

• 8 bit (bit) = 1 byte (B)
• 1024 byte (B) = 1 KiloByte (KB)
• 1024 KiloByte (KB) = 1 MegaByte (MB)
• 1024 MegaByte (MB) = 1 GigaByte (GB)
• 1024 GigaByte (GB) = 1 TeraByte (TB)

Küçükten Büyüğe Sıralanışı

bit (bit) < Byte (B) < KiloByte (KB) < MegaByte (MB) < GigaByte (GB) < TeraByte (TB)

Büyükten Küçüğe Sıralanışı

TeraByte (TB) > GigaByte (GB) > MegaByte (MB) > KiloByte (KB)> Byte (B) > bit (bit)

İçinde Ne Var, Dışında Ne Var? Sunusu

Konu Testi – 1

---

Konu Testi – 2

---

Konu Testi – 3