5. Sınıf – Dosya Yönetimi

– Elektronik ortamda veri saklarken nelere dikkat etmeliyiz?
– Elektronik ortamda veriyi yönetirken hangi durumları göz önünde bulundurmalıyız?

1- Düzeni Sağlıyorum

Bilgisayarda işlem yaptıkça zamanla kullandığımız dosya sayısı artar. Dosya sayısındaki artış bilgisayar kullanımını zorlaştırır ve dosyalardan herhangi biri lazım olması hâlinde kolay bulunamaz.

– Sizce zamanla çoğalacak bu dosyaları düzenlemek için ne yapmak gerekir?

Aşağıdaki etkinliği yapalım. Karışık halde verilen dosyaları (aynı anlama gelebilecek isimlere dikkat ederek) uygun kutulara sürükleyelim. Eğer hatalarınız olursa üzülmeyin. Konuyu okumaya devam edin.

Çöp Kutusu:

Bilgisayarda dosyalar ya da klasörler silinmek istendiğinde ilk olarak çöp kutusuna atılır. Kullanıcı tarafından “Çöpü Boşalt” komutu verilene kadar dosya ve klasörler çöp kutusu içerisinde tutulur. Amaç, yanlışlıkla silinen bir dosya ya da klasör varsa buradan geri alabilmektir. Kullanıcı “Geri al” komutu ile dosya ya da klasörleri ilgili yere geri alabilir.

---

2- Dosya Nedir?

– Bilgisayarda bilgiler (harf ya da resimler) nerede duruyordur?

Yanda görmüş olduğunuz bisiklet resmi aslında bir dosyadır. Bilgisayarlarda resimler ve tüm bilgiler birer dosyadır.

Bu dosyaların herbirinin adı ve bir uzantısı vardır. Buradaki resmin adı ve uzantısına baktığımızda bisikletresmi.jpg yazmakta. Bu isimlendirmeyi biraz daha detaylı inceleyelim.

Dosya adı: Genellikle örnekte de olduğu gibi o dosyanın içindeki bilgiyi çağrıştıracak şekilde dosyayı hazırlayan kişi tarafından yazılır. “bisikletresmi” burada dosya adıdır.

Nokta işareti: Dosya adı ile dosya uzantısını ayırmak için kullanılan ayraç görevini görür. Nokta işareti önemlidir ve genelde dosyanın hazırlandığı program tarafından otomatik konur.

Dosya uzantısı: Dosyaların bilgisayar üzerinden tanınması dosya uzantısı ile olur. Bilgisayar bir dosyayı açmadan önce dosya uzantısına bakar ve resim ise resim programı ile, yazı ise kelime işlemci ile açar. Burada “jpg” dosya uzantısıdır.

Şimdi bilgisayarda en sık karşılaşacağımız dosya uzantılarına bakalım:

Görsel Dosyası Uzantıları

JPG: Birleşik Fotoğraf Uzmanları Grubu anlamındaki Joint Photographic Experts Group’un kısaltmasıdır. Joint Photographic Experts Group tarafından standartlaştırılmış bir sayısal görüntü kodlama biçimidir. En çok kullanılan görsel dosyası uzantısıdır. Bir çok cihaz resim kaydederken JPG uzantılı kaydetmektedir. JPG ya da JPEG olarak kullanılmaktadır.

PNG: Taşınabilir Ağ Grafiği” anlamındaki Portable Network Graphics’in kısaltmasıdır ve kayıpsız sıkıştırarak görüntü saklamak için kullanılan bir saklama biçimidir. Saydamlığı desteklemektedir. Logoların ve simgelerin çoğu PNG uzantılıdır.

BMP: Windows işletim sisteminde yer alan Paint isimli görsel düzenleme programında kaydedilen görsellerin uzantısıdır. BMP olarak kaydedilen dosya boyutu diğer uzantılara göre büyük olduğu için web işlerinde kullanılmamaktadır.

GIF: Grafik Değiştirme Biçimi anlamına gelen Graphics Interchange Format’ın kısaltmasıdır. GIF formatı piksel tabanlı animasyonların üretilmesine olanak tanır ve saydamlığı desteklemektedir. Renk derinliği az olduğu için görseller çok kaliteli değildir.

SVG: Ölçeklenebilir Vektör Grafikleri anlamındaki Scalable Vector Graphics’in kısaltmasıdır. XML tabanlı bir vektörel grafik biçimidir. W3C Konsorsiyumu tarafından kullanımı tavsiye edilen bir dosya biçimidir. SVG grafikler büyütme ve küçültme işlemleri sonucunda bozulmazlar. Boyutu çok küçüktür ve kaliteli görüntüye sahiptir. Günümüzde özellikle web işlerinde kullanılacak olan logo, simge, şekil gibi grafik öğeleri SVG formatında hazırlanmaktadır.

TIF-TIFF: Tagged Image File Format (kısaca TIFF) grafik, fotoğraf gibi dosyalar için kullanılan bir biçimdir. Esnek ve uyarlanabilir ve yüksek renk derinliğine sahiptir. Fotoğrafları yüksek kalitede saklamak için kullanılmaktadır. Diğer resim uzantılarına göre diskte daha fazla yer kaplamaktadır.

Ses Dosyası Uzantıları

MP3: Yaygın olarak kullanılan ses dosyası uzantısıdır. MP3 kelimesi, MPEG Layer 3’ün kısaltmasından oluşmuştur. (MPEG=Motion Pictures Experts Group). MP3 formatı disk alanından tasarruf sağlanması amacıyla ortaya çıkmıştır. Asıl ses dosyasından insan kulağının duyamayacağı sesler çıkarılarak bu dosya elde edilmektedir.

WMA: Windows Media Audio (WMA), Microsoft tarafından geliştirilen sıkıştırılmış ses dosya biçimidir. Popüler MP3 biçimine alternatif olarak geliştirilse de MP3 kadar yaygın bir kullanıma sahip olamamıştır.

WAV: WAV (Waveform Audio File Format), IBM ve Microsoft’un küçük ses kayıtlarını herhangi bir bilgisayarda çalmak için geliştirdiği, sıkıştırma içermeyen bir ses dosyası biçimidir. İngilizce’de dalga anlamına gelen Wave kelimesinin ilk üç harfinin alınmasıyla oluşturulmuştur. MP3’e göre diskte daha fazla yer kaplarlar.

AAC: Advanced Audio Coding (AAC) , Türkçe anlamıyla Gelişmiş Ses Kodlama sayısal ses için kayıplı sıkıştırma yapan kodlayıcı ya da çözücüdür. MP3’den daha iyi ses kalitesi ve sıkıştırma oranına sahiptir. Apple’ın iTunes yazılımı tarafından sıklıkla kullanılan bir dosya uzantısıdır.

OGG: Açık kaynak kodlu bir dosya biçimidir. Ses ve görüntüyü sıkıştırarak tek bir dosya içinde
sunar. Mp3’ten daha iyi kalite sağlar.

Video Dosyası Uzantıları

AVI: AVI, Audio Video Interleave (Ses Görüntü Birleşimi) kısaltmasıdır. AVI, video ve ses dosyalarını bir arada içeren dosyalara verilen genel addır. Microsoft tarafından geliştirilmiştir.

MPG: Moving Picture Experts Group tarafından geliştirilen sıkıştırılmış video dosyasıdır. MPG veya MPEG olarak kullanılmaktadır.

WMV: Windows Media Video (WMV), Windows işletim sistemi altında hareketli görüntüleri göstermek için Microsoft tarafından tasarlanmış teknolojiye verilen addır. Windows Ortam çatısı’nın bir parçasıdır.

MOV: Apple firması tarafından üretilmiş bir çokluortam dosya biçimi olan MOV, QuickTime’ın öntanımlı video biçimidir. Küçük boyutlardaki dosyalarda bile kaliteli görüntülere sahip olmasıyla tanınan MOV; sinema endüstrisi tarafından film fragmanları, tanıtım videoları ve online televizyon kanallarını yaymak amacıyla kullanılır.

MP4: Video, ses ve altyazı içerebilen sıkıştırılmış video dosya formatıdır. Diğer adı MPEG-4 Bölüm-14’tür. Video kalitesinin iyi olması ve diskte kapladığı alanın küçük olması sebebiyle sık kullanılmaktadır.

Metin (Belge) Dosyası Uzantıları

TXT: Birçok işletim sisteminde kullanılabilen metin dosyası uzantısıdır. Text yani Yazı sözcüğünün kısaltılmasından oluşturulmaktadır.

PDF: Portable Document Format yani Taşınabilir Belge Biçimi, platformlar arası taşınabilir ve yazdırılabilir belgeler oluşturmak amacıyla üretilmiş bir dosya biçimidir. Birçok platformda çalışır. PDF yazdırılabilir ve düzenlenmesi beklenmeyen belgelerin dağıtımı için tercih edilir.

DOC-DOCX: Microsoft Word programı ile oluşturulan metin dosyasının uzantısıdır. Microsoft Word 2007 sürümü ile birlikte kaydedilen belgelerin standart uzantısı DOCX olmuştur.

XLS-XLSX: Tablolama, hesaplama, çoklu işlem ve veri işleme için kullanılan Microsoft Excel programı ile oluşturulan dosyasının uzantısıdır. Microsoft Excel 2007 sürümü ile birlikte kaydedilen belgelerin standart uzantısı XLSX olmuştur.

PPT-PPTX: Slayt gösterileri ve sunumlar oluşturmak için kullanılan Microsoft PowerPoint programı ile oluşturulan dosyaların uzantısıdır. Microsoft PowerPoint 2007 sürümü ile birlikte kaydedilen belgelerin standart uzantısı PPTX olmuştur.

Diğer Dosya Uzantıları

EXE: Executable kelimesinin kısaltması olan EXE, Windows işletim sistemine sahip bilgisayarlarda kurulacak ya da çalıştırılacak uygulamalar için gerekli olan dosyadır.

DMG: Apple tarafından geliştirilen, macOS işletim sistemi tarafından yaygın olarak kullanılan bir disk görüntüsü biçimidir. Bir program macOS işletim sistemine DMG uzantılı dosya ile kurulmaktadır.

ZIP: Kayıpsız veri sıkıştırmayı destekleyen bir arşiv dosyası biçimidir . Bir ZIP dosyası, birden fazla dosya veya dizin içerebilir. Amaç hem dosyaları tek bir yerde toplamak hem de sıkıştırma yaparak diskte kapladığı alanı küçültmektir. İçindeki dosyaların tekrar çalışması için ZIP dosyasının geri açılması (unzip) gerekir.

ISO: Bir CD ya da DVD üzerinde bulunan tüm bilgilerin birebir aynı şekilde saklanabildiği, açılışta başlatma özelliklerinin (bootable) korunabildiği bir arşiv biçimidir. Günümüzde ISO uzantılı dosyalar USB Belleklere de yazılabilmektedir. Örneğin Microsoft firmasının websitesinde yer alan Windows İşletim Sistemi ISO biçimde indirilerek, bazı programlar aracılığıyla USB Belleğe yazılarak işletim sistemi kurulum diski oluşturulabilmektedir.

HTML: Hiper Metin İşaretleme Dili (İngilizce Hypertext Markup Language) web sayfalarını oluşturmak için kullanılan standart metin işaretleme dilidir. HTML için aslında bir web sitesinin iskeleti denilebilir. Yani HTML kodları olmadan web sitesi kodlanamaz. Dilin son sürümü HTML5’tir.

PSD: Adobe firması tarafından geliştirilen Photoshop programına ait dosyadır. Photoshop programında katmanlar halinde hazırlanan çalışmaların tekrar düzenlenebilir şekilde Photoshopta açılmasını sağlar.

Bunların haricinde daha bir çok dosya uzantısı mevcuttur.

Şimdi dosya uzantıları hakkında daha fazla bilgiye sahibiz. Yukarıdaki etkinliği yeniden yapmaya ne dersiniz?

---

3- Neredesin Sen

– Anahtar kelime ne demektir?

Bilgisayarlar tonlarca bilgi depolar. Depoladıkları bu bilgileri ararken de çok hızlı olmaları gerekmektedir. İnternet’teki arama motorları için en büyük problemlerden biri, aranan kelimenin sonuçlarını en kısa sürede kullanıcıya göstermektir. Milyarlarca sayfa, saniyenin çok küçük bir diliminde aranmalıdır.

Bilgisayarın aramasını istediğimiz kelime ya da kelime grubuna “anahtar kelime” denir. Bir kelime, birkaç kelime ya da bir yazarın adı anahtar kelime olabilir.

Bilgisayarlar veriyi çok hızlı işler. Bir şeyi bulurken baştan başlayıp arar ve aradığına rastladığında aramayı durdurur diye düşünebilirsiniz. Bu doğrusal arama yöntemidir. Yalnız bu yöntem en hızlı bilgisayarlar için bile çok yavaştır. Bunu bir örnekle açıklayalım. Bir süpermarkette 10 bin farklı ürün satıldığını düşünelim. Ödeme yaparken bir barkod taratıldığında, bilgisayar bu 10 bin farklı ürün arasında aynı barkoda sahip ürünü ve bu ürünün fiyatını arar. Her barkodu kontrol için saniyenin binde biri kadar zaman geçse 10 bin ürün için 10 saniye süre geçmesi gerekir. Düşünün ki her satın aldığımız ürün için 10 saniye bekliyoruz. Bir ailenin ihtiyacı olan süpermarket alışverişinde ne kadar süre kaybedeceğimizi tahmin edebilirsiniz.

Daha güzel bir strateji ikili arama yöntemidir. Bu yöntemde aranan şey küçükten büyüğe sıralanmıştır. Sayıları küçükten büyüğe sıralayabiliriz ya da sözlükteki gibi kelimeleri alfabetik olarak sıralayabiliriz. Her seferinde ortadaki elemanı kontrol etmek, listeyi ikiye böler. İşlem aranan şey bulununcaya kadar ikiye bölerek devam eder. Süpermarket örneğine dönersek, 10000 ürün arasındaki arama yaklaşık 14 kontrolde sonuçlanır, yani saniyenin yaklaşık 70’te biri kadar bir süre. Bu da zor fark edilebilecek bir süredir.

Üçüncü strateji hesaba dayalı adresleme stratejisidir. Aranan anahtar kelime veya sayı değişime uğratılarak daha ufak bir kümeler grubunda nerede olduğu bulunur. Farklı uzunluktaki metinlerden oluşan bir listede, aranan değerlerin daha kolay bulunabilmesi için her metne karşılık gelen birbirine eş uzunlukta sayısal değerler üretilmesidir.

Bilgisayarda eğer tüm dosyaları bir yerde örneğin masaüstünde toplarsak aradığımızı bulmakta zorlanırız. Bu sebeple yıl, harf, dosya türüne göre gibi mantıklı bir gruplama yaparak aradığımız dosyayı daha kolay bulabiliriz.

---

4- Bilginin Zamanda Yolculuğu

– Sizin için önemli olan ve unutulmasını istemediğiniz bilgileri nereye kaydediyorsunuz?
– Peki sizce yüzyıllar önce yaşayan insanlar bu tür bilgileri nereye kaydetmiş olabilirler?

• İnsanlar tarihin çok eski devirlerinden beri bilgileri korumak için çaba sarf etmişlerdir.
• Artan ve değişen ihtiyaçlar bilgi depolama ve yayma araçlarının çeşitlenmesine yol açmıştır.
• Bilginin yayılma hızının artması siyasi ve sosyal değişmelere neden olmuştur.
• Teknolojik gelişmelerin artması bilgi depolama araçlarının boyutlarını küçültürken maliyetlerin de düşmesini sağlamıştır.
• Son yıllarda bilgilerin sanal ortamda saklanması ve düzenlenmesi çalışmalarında çok önemli gelişmeler sağlanmıştır.
• Bulut teknolojisi insanlara ve şirketlere bilgilerin güvenliği ve düzenlenmesi konusunda büyük kolaylıklar sağlarken aynı zamanda yeni ufuklar açmaktadır.

“Bilginin Zamanda Yolculuğu” afişini inceleyelim.

Bu konuda hazırlanmış bir sunu yok!

Konu Testi – 1

---

Konu Testi – 2